खगेन्द्र दाहाल, राप्ती सोनारी : बाँकेको राप्तीसोनारी गाँउपालिका १ कुसुमस्थित बाघखोर गाँउका झग्गु प्रसाद वलीले कागती खेतिबाट बार्षिक ५ लाख बढि आम्दानी गर्छन भनेको सुनाउन पाउदाँ आफैलाई गौरव लागेको छ । ११ वर्षअघि वलीले आफ्नो जमिनमा कागती रोपेका हुन । आफ्नो जमिनमा कागती रोपेर कमाउनका लागि झग्गु विदेश गए । विदेशबाट ३ वर्षपछि फर्केर आउदा उहाँको बारीमा कागती फलीसकेका थिए ।
राप्तीसोनारी गाँउपालिका वडा नं १ कुसुमस्थित बाघखोर गाँउ नेपालगन्जबाट ७५ किलोमीटर टाढाको दुरिमा पर्छ । दाङको सिमाक्षेत्रमा रहेको उक्त गाँउमा स्थानीय झग्गु प्रसादले डेढ विगाह जमिनमा कागती खेती गरिरहेका छन । बाघखोर गाउँमा उनको कागति फार्म भएर पनि होला गाउँ नै लेमनको बास्नाले मगमगाएको छ । अन्य खेती गर्दा जंगली जनावरले नोक्सानी पुगाउने भएको हुदाँ झग्गुले कागति खेती रोजेका हुन । कागति खेती गर्न थालेपछि उनले पछाडि फर्केर उहि पुरानो खेती गर्न मन लागेको छैन ।
कागती खेतीले आम्दानी बढ्नुका साथै गाँउमै रोजगारी मिलेको छ । अन्य स्थानिय लाई पनि उनले सिजनमा रोजगारी दिने गरेका छन । सुरुमा कागती खेतीगर्नेबारे उनिसगं कुनै ज्ञान थिएन । तर गाँउका एकजना अगुवाको सहयोगमा उनले व्यवसायीक रुपमा कागती खेती सुरु गरेका हुन । झग्गुले आफुलाई कागति खेतीमा लाग्न हौसला दिने गाउँले दाई र साथ सर्पोट दिन कृषिका सरहरुलाई पनि विर्सिएका छैनन् ।
उनले पुरा दिन सम्झदै भने – त्यो समयमा गाँउमा अन्नबाली उब्जने जमीनमा कागती रोपेको देख्दा धेरैले मलाई मुर्ख भनेर खिसि पनि काटे ।’ केहि समयपछि बाँके राष्ट्रिय निकुन्जबाट आएका जंगली जनावरले अन्य स्थानीयको अन्नबाली खाइदिन थाले । तर मेरो कागती खेतीमा भने कुनै नोक्सानी भएन । त्यसपछि आएर मैले गाउँलेको तारिफ मात्र सुनेको छु ।’झग्गुले लगाएको सुन कागती जातको माग बजारमा उच्च छ । माग धेरै भएकाले पनि उनलाई उत्पादन दिने समयमा पनि पुगाउन मुस्किल पर्ने गरेको छ । उनले उत्पादन गरेको सुन कागति नेपालगन्ज, दांग, पोखरा लगायतका शहरमा जाने गरेको छ ।
कागति खेती गर्ने किसानले कहिले बजार पर्खन नपर्ने उनको अनुभव छ । राम्रो बजार सधै पाउने गरेका कारण पनि यस खेतीमा आफ्नो मन अडिएको उनले सुनाए । ॅजब बोटहरुमा कागति फलेर टिप्ने बेला हुन्छ त्यो समय मलाई रुखमा पैसा टिपेको जस्तो लाग्छ । बोटभरी पैसा झुण्डीएका हुन्छन् । त्यहि पैसा टिप्न पनि मैले गाउँका स्थानियलाई रोजगारी दिने गरेको छ’ु – उनले भने । कागतीमा कहिलेकाहि रोगले सताउछ । समयमा ध्यान दिन सके कागती खेति राम्रो पेशा भएको उनले बताए ।
एकपटक रोपेको यो कागतीले २५ वर्षसम्म फल दिन्छ । पहाडमा रोपिने जातको कागती भएकाले तराईमा करीब २० वर्ष फल्ने उनको अनुमान छ । अनि एक पटक गरेको लगानीले हरेक वर्ष धनको वर्षा गराइरहने हुदाँ झग्गु वलि खुसी छन । कागति खेतीमा सिजनमा अलि धेरै समय दिन पर्ने भएपनि अन्य बेला भने समय दिन नपर्ने उनि बताउँछन । अन्य बेला अरु काम पनि गर्ने गरेको छु’ उनले भने । यो कागती एउटै बोटमा २५ किलोदेखी डेढ क्विन्टलसम्म फलेको उनको अनुभव छ । बजारमा ६० देखी एक सय रुपैया प्रति किलोसम्म विक्री हुने गरेको छ । १ हजार विरुवा रोपेकोमा हाल बारीमा ३ सय बोटमात्र छन् ।
कागती खेतीलाई तारबारले घेरेपछि त्यसभित्र कुखुरापालन र बाख्रापालन गर्न समेत सहज बनेको छ । कागतिको सिजनमा कागति अन्य बेला लोकल कुखुरा र बाख्रा । बाँकेमा जंगली जनावरले वर्षेनी बालीनाली खाइदिएर दुःख दिने गरेको छ । त्यसकारण यहाँका युवाहरु रोजगारीका लागि विदेश जाने गरेको पाइएको छ । एकपटक रोपेको कागती खेतीले वर्षौसम्म फल दिने, बजारमा माग उच्च रहेकाले पनि कागती खेतीमा सम्भावना रहेको वलीको भनाई छ । राप्तीसोनारी वडा नं १ मा मात्रै हाल करीब १० जनाले कागती खेती गरीरहेका छन् ।
